Πρωτότυπος Τίτλος:
Η απολιγνιτοποίηση στο πλαίσιο της δίκαιης μετάβασης. Η περίπτωση της Δυτικής Μακεδονίας
Συγγραφέας:
Μικρός, Σωτήριος, Αθανάσιος
Επιβλέπων καθηγητής:
Μπάλιας, Γεώργιος
Περίληψη:
Με βάση τα σημερινά δεδομένα, η επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα των εξελίξεων. Υπό αυτό το πρίσμα, η απολιγνιτοποίηση του ενεργειακού συστήματος και η συνολική απεμπλοκή από τα ορυκτά καύσιμα αποτελεί μια επείγουσα ανάγκη, λόγω της έντονης συμβολής της χρήσης τους στην υπερθέρμανση του πλανήτη και στο σύνολο των επιπτώσεων της αλλαγής του κλίματος. Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελεί μια τομή για την εξέλιξη της ανθρωπότητας, θέτοντας μια σειρά προκλήσεων. Ο τρόπος με τον οποίο αυτή θα επιτευχθεί αποτελεί διακύβευμα, με το ενδεχόμενο μίας άτακτης και χωρίς κοινωνικό πρόσημο μετάβασης να έχει αποδείξει πως μπορεί να οδηγήσει σε δύσκολα αναστρέψιμα αποτελέσματα στο κοινωνικό και οικονομικό πεδίο.
Στη παρούσα μελέτη έγινε μια προσπάθεια να οριστούν λεπτομερώς οι αρχές και τα κριτήρια μιας δίκαιης μεταβατικής στρατηγικής, κατά την οποία εξελίσσονται παράλληλα οι στόχοι της ουσιαστικής αντιμετώπισης των αιτίων της κλιματικής αλλαγής, με την υπεράσπιση του βιοτικού επιπέδου και τη δημιουργία προοπτικών για όσους προβλέπεται να επηρεαστούν στη νέα κατάσταση. Η δικαιοσύνη στο διαμοιρασμό του κόστους και στην κατανομή των ευκαιριών που δύνανται να δημιουργηθούν, η ισότητα στη διαμόρφωση του σχεδίου, η δικαιοσύνη σε διαγενεακό επίπεδο και η διαχείριση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων, αποτελούν κάποιους εκ των βασικών πυλώνων μιας ουσιαστικά δίκαιης στρατηγικής. Επίσης, εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο ως προς την αποδοτικότητα του σχεδίου, είναι ο χαρακτήρας του ως ένα σχέδιο παθητικών μέτρων αντιμετώπισης των επιπτώσεων ή ως μια εμπροσθοβαρή στρατηγική συγκρότησης νέας δυναμικής. Επιδιώκοντας τη βέλτιστη προσέγγιση του ζητήματος, αναλύεται ο ρόλος των ορυκτών καυσίμων στην Ευρώπη, οι συμφωνίες που καλύπτουν τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσής (Ε.Ε.), η εξέλιξη των στόχων μείωσης εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ), ενώ παράλληλα γίνεται χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων για περιοχές που βρίσκονται σε μετάβαση, όπου τονίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και ο τρόπος με τον οποίο αυτά σχετίζονται με τις αδυναμίες της στρατηγικής μετάβασης.
Τα παραπάνω στοιχεία, χρησιμοποιούνται για να μελετηθεί με το βέλτιστο δυνατό τρόπο η περιοχή μελέτης της Δυτικής Μακεδονίας, στη νέα συνθήκη την οποία διαμορφώνεται μετά την έγκριση του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) από την Ελληνική Κυβέρνηση. Η Δυτική Μακεδονία αποτελεί την μεγαλύτερη λιγνιτοπαραγωγό περιφέρεια της Ελλάδας, ενώ ήδη βρίσκεται υπό μια ιδιαιτέρως δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση. Η μείωση και η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση του ποσοστού ανεργίας και το ιδιαίτερα χαμηλό περιφερειακό ΑΕΠ σε σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο, εάν συνδυαστεί με μια μεταβατική διαδικασία εκτός ενός αυστηρού πλαισίου δικαιοσύνης, αποτελεσματικότητας και δημιουργίας προοπτικών, θα δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο θα επιδεινώσει ραγδαία την κατάσταση. Το νέο ΕΣΕΚ, αναμφίβολα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο από πλευράς στοχοθεσίας, αφού ακρογωνιαίο λίθο του αποτελεί το κλείσιμο των εν ενεργεία λιγνιτικών μονάδων της περιοχής μέχρι το 2023, ενώ μέχρι το 2028 θα λειτουργήσει μία μόνο νέα μονάδα η οποία ακόμα δεν έχει μπει σε λειτουργία. Τα ιδιαιτέρως στενά χρονικά πλαίσια, παράλληλα με την μη εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας στο σύνολο της διαδικασίας και τον ιδιαίτερα αυξημένο ρόλο, ενός άλλου ορυκτού καυσίμου, του φυσικού αερίου, στο νέο ενεργειακό μείγμα, έχουν οδηγήσει σε μια σκληρή αντίθεση στο νέο ΕΣΕΚ των τοπικών φορέων, των εργαζομένων της ΔΕΗ αλλά και των κατοίκων της περιοχής.
Μιας και η παρούσα μελέτη έχει επιδιώξει να προσδιορίσει το σημείο εκκίνησης, θέτοντας τις αρχές και τα κριτήρια για μια δίκαιη μετάβαση, επικαλείται την ανάγκη άμεσης συγκρότησης ενός λεπτομερούς σχεδίου δράσης ανά τομέα και ανά περιοχή, με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Γίνεται η εκτίμηση ύπαρξης δυνατοτήτων στη Δυτική Μακεδονία, τουλάχιστον για τη δημιουργία στερεών βάσεων συγκράτησης των αρνητικών επιπτώσεων μιας άτακτης μετάβασης χωρίς ισχυρό πλαίσιο δικαιοσύνης και ισότητας. Τέλος, υπό αυτή τη συνθήκη, ο ρόλος της τοπικής κοινωνίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστικός.
Στη παρούσα μελέτη έγινε μια προσπάθεια να οριστούν λεπτομερώς οι αρχές και τα κριτήρια μιας δίκαιης μεταβατικής στρατηγικής, κατά την οποία εξελίσσονται παράλληλα οι στόχοι της ουσιαστικής αντιμετώπισης των αιτίων της κλιματικής αλλαγής, με την υπεράσπιση του βιοτικού επιπέδου και τη δημιουργία προοπτικών για όσους προβλέπεται να επηρεαστούν στη νέα κατάσταση. Η δικαιοσύνη στο διαμοιρασμό του κόστους και στην κατανομή των ευκαιριών που δύνανται να δημιουργηθούν, η ισότητα στη διαμόρφωση του σχεδίου, η δικαιοσύνη σε διαγενεακό επίπεδο και η διαχείριση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων, αποτελούν κάποιους εκ των βασικών πυλώνων μιας ουσιαστικά δίκαιης στρατηγικής. Επίσης, εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο ως προς την αποδοτικότητα του σχεδίου, είναι ο χαρακτήρας του ως ένα σχέδιο παθητικών μέτρων αντιμετώπισης των επιπτώσεων ή ως μια εμπροσθοβαρή στρατηγική συγκρότησης νέας δυναμικής. Επιδιώκοντας τη βέλτιστη προσέγγιση του ζητήματος, αναλύεται ο ρόλος των ορυκτών καυσίμων στην Ευρώπη, οι συμφωνίες που καλύπτουν τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσής (Ε.Ε.), η εξέλιξη των στόχων μείωσης εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ), ενώ παράλληλα γίνεται χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων για περιοχές που βρίσκονται σε μετάβαση, όπου τονίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και ο τρόπος με τον οποίο αυτά σχετίζονται με τις αδυναμίες της στρατηγικής μετάβασης.
Τα παραπάνω στοιχεία, χρησιμοποιούνται για να μελετηθεί με το βέλτιστο δυνατό τρόπο η περιοχή μελέτης της Δυτικής Μακεδονίας, στη νέα συνθήκη την οποία διαμορφώνεται μετά την έγκριση του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) από την Ελληνική Κυβέρνηση. Η Δυτική Μακεδονία αποτελεί την μεγαλύτερη λιγνιτοπαραγωγό περιφέρεια της Ελλάδας, ενώ ήδη βρίσκεται υπό μια ιδιαιτέρως δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση. Η μείωση και η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση του ποσοστού ανεργίας και το ιδιαίτερα χαμηλό περιφερειακό ΑΕΠ σε σύγκριση με τον εθνικό μέσο όρο, εάν συνδυαστεί με μια μεταβατική διαδικασία εκτός ενός αυστηρού πλαισίου δικαιοσύνης, αποτελεσματικότητας και δημιουργίας προοπτικών, θα δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο θα επιδεινώσει ραγδαία την κατάσταση. Το νέο ΕΣΕΚ, αναμφίβολα, αποτελεί ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο σχέδιο από πλευράς στοχοθεσίας, αφού ακρογωνιαίο λίθο του αποτελεί το κλείσιμο των εν ενεργεία λιγνιτικών μονάδων της περιοχής μέχρι το 2023, ενώ μέχρι το 2028 θα λειτουργήσει μία μόνο νέα μονάδα η οποία ακόμα δεν έχει μπει σε λειτουργία. Τα ιδιαιτέρως στενά χρονικά πλαίσια, παράλληλα με την μη εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας στο σύνολο της διαδικασίας και τον ιδιαίτερα αυξημένο ρόλο, ενός άλλου ορυκτού καυσίμου, του φυσικού αερίου, στο νέο ενεργειακό μείγμα, έχουν οδηγήσει σε μια σκληρή αντίθεση στο νέο ΕΣΕΚ των τοπικών φορέων, των εργαζομένων της ΔΕΗ αλλά και των κατοίκων της περιοχής.
Μιας και η παρούσα μελέτη έχει επιδιώξει να προσδιορίσει το σημείο εκκίνησης, θέτοντας τις αρχές και τα κριτήρια για μια δίκαιη μετάβαση, επικαλείται την ανάγκη άμεσης συγκρότησης ενός λεπτομερούς σχεδίου δράσης ανά τομέα και ανά περιοχή, με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες τους. Γίνεται η εκτίμηση ύπαρξης δυνατοτήτων στη Δυτική Μακεδονία, τουλάχιστον για τη δημιουργία στερεών βάσεων συγκράτησης των αρνητικών επιπτώσεων μιας άτακτης μετάβασης χωρίς ισχυρό πλαίσιο δικαιοσύνης και ισότητας. Τέλος, υπό αυτή τη συνθήκη, ο ρόλος της τοπικής κοινωνίας και της τοπικής αυτοδιοίκησης αναδεικνύεται ως πρωταγωνιστικός.
Ημερομηνία κατάθεσης:
2020-09-01
Γλώσσες Τεκμηρίου:
Ελληνικά
Θεματικές Κατηγορίες:
Γεωγραφία (Γενικά)
Λοιπά Θέματα:
Κλιματικές μεταβολές - Περιβαλλοντικές απόψεις
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας - Ελλάδα
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας - Ελλάδα
Λέξεις-κλειδιά:
κλιματική αλλαγή, Δυτική Μακεδονία, απολιγνιτοποίηση, Δίκαιη Μετάβαση
Περιγραφή:
95 σ.:εικ.,πίν.,διαγρ.,χάρτες
Άδεια χρήσης:
Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0
